Μεγαλώνοντας, η τεχνολογία έμοιαζε να φέρνει έναν κόσμο γεμάτο ελπίδα και συναρπαστικές δυνατότητες. Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης πρόβαλλαν ένα φανταστικό μέλλον, όπου η τεχνολογία έκανε τη ζωή πιο άνετη, λιγότερο απαιτητική και γεμάτη ευκολίες. Οράματα από λαμπερά ρομπότ, εντυπωσιακά κέντρα δεδομένων και την ιδέα του μετανθρώπινου ανθρώπου κυριαρχούσαν. Επικρατούσε η υπόσχεση της γνώσης, της σύνδεσης, της παραγωγικότητας και της απλότητας.

Σε αυτόν τον κόσμο, κανείς δεν χρειαζόταν να σκεφτεί πώς δημιουργήθηκε η τεχνολογία, ποιος θα έχανε τη δουλειά του εξαιτίας της, πώς θα ήταν επικερδής ή πώς θα επισκευαζόταν αν χαλούσε. Οι πόροι που απαιτούνταν ή το ενεργειακό της κόστος δεν ήταν μέρος της εξίσωσης. Ήταν απλώς «κουλ» και συναρπαστική.

Η Άνοδος των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης και των Smartphones

Ύστερα εμφανίστηκαν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τα smartphones. Πολλαπλά εργαλεία ενσωματώθηκαν σε μία συσκευή – πόσο βολικό! Ήταν επαναστατικό να μπορείς να τραβήξεις φωτογραφίες ή να ηχογραφήσεις με τόσο χαμηλό κόστος. Ακόμα και άνθρωποι με χαμηλό εισόδημα ή σε φτωχότερες χώρες μπορούσαν πλέον να αποκτήσουν πρόσβαση στο διαδίκτυο και να λάβουν πολύτιμη εκπαίδευση ανεξάρτητα από το περιβάλλον τους.

Υπήρχε η αίσθηση ότι αυτή η τεχνολογία θα έκανε την κοινωνία καλύτερη, θα αποτελούσε ένα μεγάλο βήμα προόδου για την ανθρωπότητα. Η αλληλεπίδραση μέσω του διαδικτύου παρουσιαζόταν ως μέσο για τη συνεργασία και τη δημιουργία μιας νέας εποχής γνώσης. Η ιδέα ότι ο καθένας μπορούσε να παράγει και να μοιραστεί περιεχόμενο, να γίνει διάσημος διαδικτυακά χωρίς τη μεσολάβηση παραγωγών ή στούντιο, ενίσχυσε το όραμα του αμερικανικού ονείρου χωρίς γεωγραφικούς περιορισμούς.

Η ιδέα ήταν ότι όλοι μπορούσαν να γίνουν πλούσιοι ή να αποκτήσουν μόρφωση. Περισσότερος ελεύθερος χρόνος, περισσότερα χρήματα, περισσότερες δυνατότητες για οικονομική ελευθερία και κοινωνική κινητικότητα. Υπήρχε η πεποίθηση ότι η παγκόσμια σύνδεση θα μείωνε τη ξενοφοβία και το ρατσισμό – μια απλοϊκή, σχεδόν παιδική αντίληψη, ότι η γνωριμία με τους άλλους θα έλυνε τις προκαταλήψεις. Παράλληλα, οι υποσχέσεις για καθαρή ενέργεια, λύσεις για την κλιματική αλλαγή και καταπολέμηση της φτώχειας ενίσχυαν την ιδέα ότι ο κόσμος θα γινόταν καλύτερος.

Και οι εταιρείες τεχνολογίας υποτίθεται ότι ήταν εκεί για να διευκολύνουν όλα αυτά για το κοινό καλό. Όμως, ήταν πράγματι έτσι;

Η Αντίθεση Μεταξύ Υποσχέσεων και Πραγματικότητας

Οι εταιρείες τεχνολογίας συνεχίζουν να προωθούν αυτή την ιδανική εικόνα. Οι διαφημίσεις τους δείχνουν παππούδες που δε νιώθουν πια μόνοι χάρη στις βιντεοκλήσεις, μαθητές που βρίσκουν γρήγορα πληροφορίες για τις εργασίες τους, γειτονιές που οργανώνονται μέσω των πλατφορμών τους, και οικογένειες που ενισχύονται με λίστες παντοπωλείου, παιχνίδια και ζωγραφιές. Αυτή η εικόνα της τεχνολογίας ως ένα εργαλείο που εμπλουτίζει τη ζωή είναι δελεαστική.

Ωστόσο, αν καθίσουμε και το σκεφτούμε, πολλά από αυτά μοιάζουν αρκετά δυστοπικά. Αυτή η προπαγάνδα, όσο υπερβολική κι αν είναι, έχει αρχίσει να διακρίνεται πιο καθαρά. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι παρατηρούν ότι οι διαφημιστικές ομάδες και τα ανώτερα στελέχη στον τεχνολογικό κλάδο μοιάζουν να ζουν μέσα σε μια «φούσκα», αποκομμένοι από την πραγματικότητα εκατομμυρίων ανθρώπων. Δε συνειδητοποιούν ότι, για παράδειγμα, μια διαφήμιση που δείχνει την Τεχνητή Νοημοσύνη να γράφει ένα γράμμα θαυμασμού για ένα παιδί, δε θεωρείται χαριτωμένη ή καινοτόμα από πολλούς.

Τα Πραγματικά Οφέλη της Τεχνολογίας

Παρά τις απογοητεύσεις, η τεχνολογία έχει επιτύχει ορισμένα από τα υποσχόμενα οφέλη. Έχει διευκολύνει την πρόσβαση σε πολιτικές γνώσεις και την οργάνωση αντιστάσεων, έχει παρακάμψει την κυβερνητική λογοκρισία, έχει φέρει κοντά ανθρώπους που διαφορετικά δε θα είχαν συναντηθεί ποτέ, και έχει διευρύνει την πρόσβαση σε επιστημονικές έρευνες, στατιστικά δεδομένα και πολιτιστικά σημαντικά μέσα. Επιπλέον, έχει συμβάλει στην κοινωνικοποίηση ατόμων με αναπηρίες ή χρόνια νοσήματα, προσφέροντάς τους περισσότερες επιλογές επικοινωνίας.

Ωστόσο, αυτά τα οφέλη συχνά επισκιάζονται από τις αρνητικές πτυχές της σύγχρονης τεχνολογικής πραγματικότητας. Οι Χαμένες Υποσχέσεις

Η υπόσχεση για έναν κόσμο όπου η γνώση θα είναι διαθέσιμη σε όλους μοιάζει να απομακρύνεται. Παρότι η τεχνολογία συνέβαλε στη δημιουργία εκπαιδευτικών εργαλείων, όπως η Wikipedia, τα tutorials στο YouTube, τα εξειδικευμένα blogs και τα forums, αυτά τα μέσα έχουν αρχίσει να φθίνουν. Τα forums και οι ανεξάρτητες ιστοσελίδες δυσκολεύονται να επιβιώσουν, ενώ οι μηχανές αναζήτησης δίνουν προτεραιότητα σε άλλες πηγές, καθιστώντας αυτές τις γνώσεις δύσκολα προσβάσιμες.

Επιπλέον, πολλά εκπαιδευτικά περιεχόμενα και επιστημονικά δεδομένα πλέον κρύβονται πίσω από συνδρομητικά τείχη, ενώ τα άρθρα που προκαλούν οργή και εντυπωσιασμό παραμένουν ελεύθερα διαθέσιμα. Παράλληλα, η διασπορά παραπληροφόρησης έχει γίνει πιο έντονη, με τη βοήθεια ακόμα και Τεχνητής Νοημοσύνης που «φαντάζεται» γεγονότα, δημιουργώντας μία «εποχή μετά-αλήθειας», όπου η αλήθεια καθορίζεται από την ισχύ και τα χρήματα.

Το Όνειρο της Ανεξαρτησίας και της Οικονομικής Άνεσης

Η ιδέα ότι το διαδίκτυο θα παρείχε την ευκαιρία για οικονομική ανεξαρτησία και κοινωνική ανέλιξη ήταν από τις πιο δελεαστικές υποσχέσεις του. Σίγουρα, υπάρχουν παραδείγματα ανθρώπων που κατάφεραν να πλουτίσουν ή να βελτιώσουν τη ζωή τους μέσω του διαδικτύου, αλλά συχνά αυτοί οι άνθρωποι εμπλέκονται σε κατακριτέες πρακτικές, όπως παρενόχληση, κατάχρηση εξουσίας, φοροδιαφυγή, ή εκμετάλλευση εργαζομένων.

Η «οικονομία της προσοχής» έχει δημιουργήσει ένα περιβάλλον όπου οι δημιουργοί περιεχομένου αναγκάζονται να παράγουν σοκαριστικό, εξευτελιστικό ή και ανήθικο υλικό για να προσελκύσουν κοινό. Αντί για αυθεντική δημιουργικότητα, το διαδίκτυο έχει γεμίσει με υπερβολικές αγορές, προκλήσεις που ξεπερνούν τα όρια και διαφημίσεις προϊόντων που δεν χρειάζονται πραγματικά οι καταναλωτές.

Παράλληλα, το εκπαιδευτικό περιεχόμενο που διατίθεται δωρεάν συρρικνώνεται. Πολλές χρήσιμες πληροφορίες είναι πλέον κλειδωμένες πίσω από ακριβές συνδρομές ή προγράμματα όπως το Patreon και το Udemy. Ενώ μερικά από αυτά τα προγράμματα μπορεί να αξίζουν τα χρήματά τους, η γενική κατεύθυνση προς μια «εκπαίδευση επί πληρωμή» υπονομεύει την υπόσχεση ενός μέλλοντος με λιγότερες οικονομικές ανησυχίες και ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση. Η Υπόσχεση για Μείωση της Διάκρισης

Μια από τις μεγαλύτερες προσδοκίες ήταν ότι η τεχνολογία θα μπορούσε να συμβάλει στη μείωση της ξενοφοβίας, του ρατσισμού και άλλων μορφών διάκρισης. Ωστόσο, η πραγματικότητα φαίνεται να απέχει πολύ από αυτό το ιδανικό. Οι άνθρωποι φαίνεται να γίνονται πιο πολωμένοι, με φαινόμενα όπως οι «θάλαμοι ηχούς» (echo chambers) να διευκολύνουν την εξάπλωση ακραίων απόψεων. Οι ενότητες σχολίων σε πολλές πλατφόρμες είναι συχνά γεμάτες με τοξικότητα και ρητορική μίσους, ενώ μέλη καταπιεσμένων ομάδων αναγκάζονται να εγκαταλείψουν αυτές τις πλατφόρμες λόγω εκφοβισμού.

Ακόμα χειρότερα, τα διαφημιστικά συστήματα που χρησιμοποιούνται στο διαδίκτυο έχουν αποδειχθεί συχνά μεροληπτικά, δείχνοντας διαφορετικές τιμές ή χειρότερες ευκαιρίες σε ορισμένες ομάδες ανθρώπων, ανάλογα με το φύλο, την ηλικία ή την εθνικότητα.

Η Βιωσιμότητα και το Τέλος της Φαντασίας

Η τεχνολογία πλέον δεν είναι απλώς κάτι «κουλ» και φουτουριστικό. Σήμερα, πρέπει να αναρωτιόμαστε πώς δημιουργείται, ποιοι χάνουν τη δουλειά τους εξαιτίας της, ποιος επωφελείται οικονομικά, πώς θα επισκευαστεί ή θα ανακυκλωθεί όταν χαλάσει, πόση ενέργεια ή νερό καταναλώνει και ποια σπάνια μέταλλα απαιτούνται για την παραγωγή της. Η φαντασίωση της τεχνολογικής ουτοπίας έχει ξεθωριάσει.

Η εισαγωγή της Τεχνητής Νοημοσύνης (AI) έχει αναδείξει περαιτέρω αυτές τις ανησυχίες. Όπως σχολίασε χαρακτηριστικά η Joanna Maciejewska, «Το μεγαλύτερο πρόβλημα με την έμφαση στην AI είναι ότι κινείται προς τη λάθος κατεύθυνση. Θέλω η AI να κάνει τα πιάτα μου, ώστε εγώ να μπορώ να κάνω τέχνη, όχι να κάνει την τέχνη μου, ώστε εγώ να κάνω τα πιάτα μου».

Οι εταιρείες τεχνολογίας εξακολουθούν να προωθούν έναν ψευδεπίγραφο ουτοπικό κόσμο. Διαφημίσεις για προϊόντα AI, όπως το Gemini ή το ChatGPT, υπόσχονται και πάλι έναν καλύτερο κόσμο, αλλά στην πραγματικότητα δεν έχουμε δει ακόμη καμία από αυτές τις υποσχέσεις να υλοποιείται. Είναι σαν να μας κάνουν να πιστεύουμε ότι η επόμενη τεχνολογική καινοτομία θα λύσει τα πάντα – αλλά ποτέ δεν το κάνει. Η Αληθινή Εικόνα Πίσω από τις Τεχνολογικές Εταιρείες

Οι εταιρείες τεχνολογίας παρουσιάζουν μια ειδυλλιακή εικόνα: ότι ενδιαφέρονται για την πρόοδο, τη βιωσιμότητα, την ισότητα και την καινοτομία. Στην πραγματικότητα, πολλές από αυτές υποστηρίζουν πολιτικές και αξίες που έρχονται σε αντίθεση με τα μηνύματά τους. Για παράδειγμα:

Η Meta έχει εμπλακεί σε σκάνδαλα παραπληροφόρησης, όπως η υπόθεση Cambridge Analytica, και έχει κατηγορηθεί ότι οι αλγόριθμοι της προάγουν τη βία, όπως στην περίπτωση των Ροχίνγκια.

Η ByteDance, ιδιοκτήτρια του TikTok, έχει δεχτεί κριτική για λογοκρισία και προώθηση προπαγάνδας υπέρ της Κίνας και της Ρωσίας.

Η Amazon έχει επικριθεί για τις συνθήκες εργασίας στις αποθήκες της, πρακτικές καταστολής συνδικαλιστικών δικαιωμάτων και εκμετάλλευση εργαζομένων.

Η Alphabet (Google) αντιμετωπίζει κατηγορίες για παραβιάσεις ιδιωτικότητας, κακή διαχείριση καταγγελιών σεξουαλικής παρενόχλησης και αντί-συνδικαλιστικές πρακτικές.

Η λίστα συνεχίζεται, περιλαμβάνοντας εταιρείες όπως η X (πρώην Twitter), η Andreessen Horowitz, και η Sequoia Capital, που επενδύουν σε startups και υποστηρίζουν πολιτικές και φιλοσοφίες που συχνά είναι αντικοινωνικές ή ανησυχητικές. Το Τέλος του Ονείρου

Η φαντασίωση της τεχνολογικής ουτοπίας έχει πεθάνει. Οι εταιρείες τεχνολογίας που κάποτε προωθούσαν ένα προοδευτικό, ιδεαλιστικό όραμα, έχουν αποδειχθεί ότι λειτουργούν πρωτίστως για τα κέρδη τους, συχνά εις βάρος των κοινωνικών και περιβαλλοντικών αξιών.

Η λύση δεν είναι να επενδύσουμε ακόμη περισσότερη τεχνολογία για να λύσουμε τα προβλήματα που η ίδια δημιουργεί. Πρέπει να είμαστε κριτικοί καταναλωτές: να περιορίσουμε το χρόνο, τα δεδομένα και τα χρήματα που τους προσφέρουμε, και να απαιτήσουμε περισσότερη διαφάνεια και υπευθυνότητα.